افسانه چِنگِ ‌پَری، نمونه‌ای از اسطوره‌شناسی علوم زمین در فرهنگ عامه (مطالعۀ موردی: شهرستان ایوان غرب، استان ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیای طبیعی/ ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

10.22034/farhang.2021.133908

چکیده

در گذشته، انسان‌ها به اقتضای شرایط زمانه با طبیعت پیرامون خود رابطۀ نزدیک‌تری داشته‌اند و همواره بسیاری از پدیده‌ها و رویدادهای گوناگون کرۀ زمین، ذهن و توجه آنها را درگیر خود کرده است؛ چنانکه در پی یافتن پاسخی روشن برای تبیین آنها برمی‌آمدند و هرگاه در این امر ناتوان می‌ماندند به ناچار از اسطوره‌ها کمک می‌گرفتند. معمولاً شخصیت‌های اسطوره‌ها موجوداتی فرازمینی هستند که تقدس، شرارت یا خیرخواهی دارند. افسانه‌های زمین‌شناختی که عوام‌شناسان آنها را افسانه‌های علت و معلولی یا توضیحی می‌نامند رایج‌ترین نوع فرهنگ عامیانه هستند که از پدیده‌های ژئومورفولوژیکی و زمین‌شناسی الهام گرفته‌اند؛ سنگواره‌ها نیز از این پدیده‌ها  به شمار می‌روند که در ارتباط با آنها، باورها و اسطوره‌های گوناگونی رواج یافته است. در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان غرب، اصطلاح «چنگ پری» به نمونه‌ای از سنگواره‌های دوکفه‌ای‌ها گفته می‌شود که نمونه‌ای از ژئومیتولوژی در این شهرستان است. امروزه نیز اسطوره‌های محلی مربوط به پدیده‌های علوم زمین در قالب ژئومیتولوژی بررسی می‌شوند. در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان، این سنگواره‌ها مورد احترام هستند و از اهمیت قدسی و روحانی بالایی برخوردارند و به طور کلی در ارتباط با آنها، سه داستان و افسانۀ محلی در بین مردم رواج دارد. بر پایۀ بررسی‌های انجام‌شده و یافته‌های پژوهش حاضر، مراحل لازم برای شکل‌گیری اسطوره‌های علوم زمین در فرهنگ عامه، عبارتند از: ارتباط متقابل انسان و محیط، مشاهده و برانگیخته‌شدن حس کنجکاوی، ناتوانی در فهم چگونگی شکل‌گیری پدیده‌ها، توجیه موضوع با دلایل فرازمینی، پیدایش باورهای افسانه‌ای، پذیرش اولیه و فراگیری تدریجی در جامعه، پذیرش نهایی و تثبیت در فرهنگ عامه، استمرار نسلی و مقید بودن به باور پدیدآمده.

کلیدواژه‌ها